01 Balakanda 09 Sarga बालकाण्डः ०९ सर्गः

एतच्छ्रुत्वा रहः सूतो राजानमिदमब्रवीत् । 
ऋत्विग्भिरुपदिष्टो ऽयं पुरावृत्तो मया श्रुतः ।। 1.9.1 ।। 


सनत्कुमारो भगवान् पूर्वं कथितवान् कथाम् । 
ऋषीणां सन्निधौ राजन् तव पुत्रागमं प्रति ।। 1.9.2 ।। 


कश्यपस्य तु पुत्रो ऽस्ति विभण्डक इति श्रुतः । 
ऋश्यशृङ्ग इति ख्यातस्तस्य पुत्रो भविष्यति ।। 1.9.3 ।। 


स वने नित्यसंवृद्धो मुनिर्वनचरः सदा । 
नान्यं जानाति विप्रेन्द्रो नित्यं पित्रनुवर्तनात् ।। 1.9.4 ।। 


द्वैविध्यं ब्रह्मचर्यस्य भविष्यति महात्मनः । 
लोकेषु प्रथितं राजन् विप्रैश्च कथितं सदा ।। 1.9.5 ।। 


तस्यैवं वर्तमानस्य कालः समभिवर्तत । 
अग्निं शुश्रूषमाणस्य पितरं च यशस्विनम् ।। 1.9.6 ।। 


एतस्मिन्नेव काले तु रोमपादः प्रतापवान् । 
अङ्गेषु प्रथितो राजा भविष्यति महाबलः ।। 1.9.7 ।। 


तस्य व्यतिक्रमाद्राज्ञो भविष्यति सुदारुणा । 
अनावृऺष्टिः सुघोरा वै सर्वभूतभयावहा ।। 1.9.8 ।। 


अनावृष्ट्यां तु वृत्तायां राजा दुःखसमन्वितः । 
ब्राह्मणान् श्रुतवृद्धांश्च समानीय प्रवक्ष्यति ।। 1.9.9 ।। 


भवन्तः श्रुतधर्माणो लोकचारित्रवेदिनः । 
समादिशन्तु नियमं प्रायश्चित्तं यथा भवेत् ।। 1.9.10 ।। 


वक्ष्यन्ति ते महीपालं ब्राह्मणा वेदपारगाः । 
विभण्डकसुतं राजन् सर्वोपायैरिहानय ।। 1.9.11 ।। 


आनाय्य च महीपाल ऋश्यशृङ्गं सुसत्कृतम् । 
प्रयच्छ कन्यां शान्तां वै विधिना सुसमाहितः ।। 1.9.12 ।। 


तेषां तु वचनं श्रुत्वा राजा चिन्तां प्रपत्स्यते । 
केनोपायेन वै शक्यमिहानेतुं स वीर्यवान् ।। 1.9.13 ।। 


ततो राजा विनिश्चित्य सह मन्त्रिभिरात्मवान् । 
पुरोहितममात्यांश्च ततः प्रेष्यति सत्कृतान् ।। 1.9.14 ।। 


ते तु राज्ञो वचः श्रुत्वा व्यथिता विनताननाः । 
न गच्छेम ऋषेर्भीता अनुनेष्यन्ति तं नृपम् ।। 1.9.15 ।। 


वक्ष्यन्ति चिन्तयित्वा ते तस्योपायांश्च तत्क्षमान् । 
आनेष्यामो वयं विप्रं न च दोषो भविष्यति ।। 1.9.16 ।। 


एवमङ्गाधिपेनैव गणिकाभिर्ऋषेः सुतः । 
आनीतो ऽवर्षयद्देवः शान्ता चास्मै प्रदीयते ।। 1.9.17 ।। 


ऋश्यशृङ्गस्तु जामाता पुत्रान् तव विधास्यति । 
सनत्कुमारकथितमेतावद्व्याहृतं मया ।। 1.9.18 ।। 


अथ हृष्टो दशरथः सुमन्त्रं प्रत्यभाषत । 
यथर्श्यशृङ्गस्त्वानीतो विस्तरेण त्वयोच्यताम् ।। 1.9.19 ।। 


इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमद्बालकाण्डे नवमः सर्गः ।। 9 ।।

01 Balakanda 08 Sarga बालकाण्डः ०८ सर्गः

तस्य त्वेवम्प्रभावस्य धर्मज्ञस्य महात्मनः । 
सुतार्थं तप्यमानस्य नासीद्वंशकरस्सुतः ।। 1.8.1 ।। 


चिन्तयानस्य तस्यैवं बुद्धिरासीन्महात्मनः । 
सुतार्थी वाजिमेधेन किमर्थं न यजाम्यहम् ।। 1.8.2 ।। 


स निश्चितां मतिं कृत्वा यष्टव्यमिति बुद्धिमान् । 
मन्त्रिभिस्सह धर्मात्मा सर्वैरेव कृतात्मभिः ।। 1.8.3 ।। 


ततो ऽब्रवीदिदं राजा सुमन्त्रं मन्त्रिसत्तमम् । 
शीघ्रमानय मे सर्वान् गुरूंस्तान् सपुरोहितान् ।। 1.8.4 ।। 


ततस्सुमन्त्रस्त्वरितं गत्वा त्वरितविक्रमः । 
समानयत् स तान् सर्वान् समस्तान् वेदपारगान् ।। 1.8.5 ।। 


सुयज्ञं वामदेवं च जाबालिमथ काश्यपम् । 
पुरोहितं वसिष्ठं च ये चान्ये द्विजसत्तमाः ।। 1.8.6 ।। 


तान् पूजयित्वा धर्मात्मा राजा दशरथस्तदा । 
इदं धर्मार्थसहितं वाक्यं श्लक्ष्णमथाब्रवीत् ।। 1.8.7 ।। 


मम लालप्यमानस्य पुत्रार्थं नास्ति वै सुखम् । 
तदर्थं हयमेधेन यक्ष्यामीति मतिर्मम ।। 1.8.8 ।। 


तदहं यष्टुमिच्छामि शास्त्रदृष्ऺटेन कर्मणा । 
कऺथं प्राप्स्याम्यहं कामं बुद्धिरत्र विचार्यताम् ।। 1.8.9 ।। 


ततस्साध्विति तद्वाक्यं ब्राह्मणाः प्रत्यपूजयन् । 
वसिष्ठप्रमुखास्सर्वे पार्थिवस्य मुखाच्च्युतम् । 
ऊचुश्च परमप्रीतास्सर्वे दशरथं वचः ।। 1.8.10 ।। 


सम्भारास्सम्भ्रियन्तां ते तुरङ्गश्च विमुच्यताम् ।। 1.8.11 ।।मुखास्सर्वे पार्थिवस्य मुखाच्च्युतम् । 


सर्वथा प्राप्स्यसे पुत्रानभिप्रेतांश्च पार्थिव । 
यस्य ते धार्मिकी बुद्धिरियं पुत्रार्थमागता ।। 1.8.12 ।। 

ततः प्रीतो ऽभवद्राजा श्रुत्वैतद्द्विजभाषितम् । 
अमात्यांश्चाब्रवीद्राजा हर्षपर्याकुलेक्षणः ।। 1.8.13 ।। 


सम्भारास्सम्भ्रियन्तां मे गुरूणां वचनादिह । 
समर्थाधिष्ठितश्चाश्वस्सोपाध्यायो विमुच्यताम् ।। 1.8.14 ।। 


सरय्वाश्चोत्तरे तीरे यज्ञभूमिर्विधीयताम् । 
शान्तयश्चाभिवर्धन्तां यथाकल्पं यथाविधि ।। 1.8.15 ।। 


शक्यः प्राप्तुमयं यज्ञस्सर्वेणापि महीक्षिता । 
नापराधो भवेत्कष्टो यद्यस्मिन् क्रतुसत्तमे ।। 1.8.16 ।। 

छिद्रं हि मृगयन्ते ऽत्र विद्वांसो ब्रह्मराक्षसाः । 
निहतस्य च यज्ञस्य सद्यः कर्ता विनश्यति ।। 1.8.17 ।। 


तद्यथा विधिपूर्वं मे क्रतुरेष समाप्यते । 
तथा विधानं क्रियतां समर्थाः करणेष्विह ।। 1.8.18 ।। 


तथेति चाब्रुवन् सर्वे मन्त्रिणः प्रत्यपूजयन् । 
पार्थिवेन्द्रस्य तद्वाक्यं यथाज्ञप्तं निशम्य ते ।। 1.8.19 ।। 


तथा द्विजास्ते धर्मज्ञा वर्द्धयन्तो नृपोत्तमम् । 
अनुज्ञातास्ततस्सर्वे पुनर्जग्मुर्यथागतम् ।। 1.8.20 ।। 


विसर्जयित्वा तान् विप्रान् सचिवानिदमब्रवीत् । 
ऋत्विग्भिरुपदिष्टो ऽयं यथावत् क्रतुराप्यताम् ।। 1.8.21 ।। 


इत्युक्त्वा नृपशार्दूलस्सचिवान् समुपस्थितान् । 
विसर्जयित्वा स्वं वेश्म प्रविवेश महाद्युतिः ।। 1.8.22 ।। 


ततस्स गत्वा ताः पत्नीर्नरेन्द्रो हृदयप्रियाः । 
उवाच दीक्षां विशत यक्ष्ये ऽहं सुतकारणात् ।। 1.8.23 ।। 


तासां तेनातिकान्तेन वचनेन सुवर्चसाम् । 
मुखपद्मान्यशोभन्त पद्मानीव हिमात्यये ।। 1.8.24 ।। 


इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमद्बालकाण्डे अष्टमस्सर्गः ।। 8 ।। 

श्रीरामचरितम् -- सीताराम-कल्याणपर्यन्तम्

https://www.dropbox.com/s/9fksbg0i31i9bef/Std06-I-SR.pdf

"This is the 12th lesson from the Sanskrit Reader- 6th standard, TamilNadu government, Department of School Education. (Pg.39-40) Here is an attempt to give a word to word meaning and translation. This is only put here with an intention to help Sanskrit beginner-Learners."

श्रीरामचरितम्

श्रीरामचन्द्रः श्रितपारिजातः समस्तकल्याणगुणाभिरामः ।

सीतामुखाम्भोरुहचञ्चरीकः निरन्तरं मङ्गलमातनोतु ॥

पदविभागः-

श्रीरामचन्द्रः, श्रित-पारिजातः, समस्त-कल्याण-गुणाभिरामः, सीता-मुख-अम्भोरुह-चञ्चरीकः निरन्तरं मङ्गलम् आतनोतु ।

अन्वयः-

श्री रामचन्द्रः, श्रितपरीजातः, समस्तकल्याण-गुण-अभिरामः, सीता-मुख-अम्भोरुह-चञ्चरीकः निरन्तरं मङ्गलं आतनोतु।

प्रतिपदार्थः-

श्रीरामचन्द्रः - श्रीरामचन्द्र

समस्त-कल्याण-गुणाभिरामः - संपूर्ण कल्याण गुणों से युक्त

श्रितपारिजातः - आश्रित जनों के लिए पारिजात वृक्ष समान [पारमस्यास्तीति पारी समुद्रस्तत्र जातः, तस्य समुद्रोत्पन्नत्वात्] 1 N. of one of the five trees of Paradise, Nictanthus arbor-tristis

सीतामुख-अम्भोरुह- चञ्चरीकः -  सीता का मुख कमल के लिए भौरे के समान

निरन्तरं- निरन्तर

मङ्गलं - मङ्गल

आतनोतु - प्रदान करे

तात्पर्यम्-

संपूर्ण कल्याण गुणों से युक्त, आश्रित जनों के लिए पारिजात वृक्ष समान, सीता का मुख कमल के लिए भौरे के समान- श्री राम चन्द्र निरन्तर मङ्गल प्रदान करे।

श्लोकः - 1

आसीद्दशरथो नाम सूर्यवंशेऽथ पार्थिवः ।

भार्यास्तिस्रोsपि लब्ध्वाऽसौ तासु लेभे न सन्ततिम् ॥१॥

पदविभागः -

आसीद् दशरथः नाम सूर्यवंशे अथ पार्थिवः भार्याः तिस्रः अपि लब्ध्वा असौ तासु सन्ततिं न लेभे ।

अन्वयः -

अथ सूर्यवन्शे दशरथः नाम पार्थिवः आसीत्। असौ तिस्रः भार्याः लब्ध्वा अपि तासु सन्ततिं न लेभे ।

प्रतिपदार्थः -

अथ - अब (प्रारम्भसूचक शब्द)

सूर्यवंशे - सूर्य वंश में

दशरथः नाम - दशरथ नाम का

पार्थिवः - राजा

आसीत् - था

तिस्रः - तीन

भार्याः - पत्नियों को

लब्ध्वा - पाकर

अपि - भी

असौ - उन्हें

तासु  - उन (में) से

सन्ततिं - संतान

न - नहीं

लेभे - प्राप्त किया

तात्पर्यम् -

सूर्य वंश में दशरथ नाम का राजा था। तीन पत्निया पाकर उन्हे उन से संतान नहीं प्राप्त हुआ।

श्लोकः - 2

ततः सुमन्त्रवचनात् ऋश्यशृङ्गं स भूपतिः ।

आनीय पुत्रकामेष्टिम् आरेभे सपुरोहितः ॥२॥

पदविभागः -

ततः सुमन्त्र वचनात् ऋश्य शृङ्गं स भूपतिः आनीय पुत्र-कामेष्टिम् आरेभे सपुरोहितः ॥

अन्वयः -

ततः स भूपतिः सुमन्त्र-वचनात् ऋश्य-शृङ्गं आनीय सपुरोहितः पुत्रकामेष्टिम् आरेभे ।

प्रतिपदार्थः -

ततः - तब

स - वह

भूपतिः - राजा

सुमन्त्र-वचनात् - सुमन्त्र के कहने पर

ऋश्यशृङ्गं - ऋश्यशृङ्ग ऋषि को

आनीय - लाकर

सपुरोहितः - पुरोहितों के साथ मिलकर

पुत्रकामेष्टिम् - पुत्र की कामना पूरी करने के लिये यज्ञ

आरेभे - आरम्भ किया

तात्पर्यम् - उस राजा ने सुमन्त्र के कहने पर ऋश्यशृङ्ग ऋषि को बुलाकर पुरोहितो के सहित पुत्र कामना से यज्ञ प्रारम्भ किया ।

श्लोकः - 3

अथाग्नेरुत्थितः कश्चित् गृहीत्वा पायसं चरुम् ।

एतत्प्राशय पत्नीस्त्वं  इत्युक्त्वाऽदान्नृपाय सः॥३॥

पदविभागः -

अथ अग्नेः उत्थितः कश्चित् गृहीत्वा पायसं चरुम् एतत् प्राशय पत्नीः त्वं  इति उक्त्वा अदात् नृपाय सः।

अन्वयः-

अथ कश्चित् अग्नेः उत्थितः, पायसं चरुम् गृहित्वा, “एतत् त्वं पत्नीः प्राशय” इति उक्त्वा सः नृपाय अदात्। 

प्रतिपदार्थः -

अथ - तब

अग्नेः - अग्नि से

उत्थितः - निकला हुआ

कश्चित् - कोई

पायसं - खीर

चरुम् - [चर् उन्] An oblation of rice or barley boiled for presentation to the gods and the manes;

गृहित्वा - लेकर

सः - वह 

एतत् - यह

त्वं - तुम 

पत्नीः - पत्नियो को 

प्राशय - खाने के लिये दो, खिलाओ

इति उक्त्वा - ऐसा कह कर

नृपाय - राजा के लिये

अदात् - दिया

तात्पर्यम् -

तब अग्नि से निकला हुआ कोई यज्ञपुरुष खीर लेकर आया, “यह तुम पत्नियो को खिलाओ” ऐसा कह कर राजा को दिया ।

श्लोकः - 4

पूर्णे कालेऽथ कौसल्या सज्जनांभोजभास्करम् ।

अजीजनद्रामचन्द्रं कैकेयी भरतं तथा ॥४॥

पदविभागः -

पूर्णे काले अथ कौसल्या सज्जन-अम्भोज-भास्करम् अजीजनद् रामचन्द्रम् कैकेयी भरतम् तथा ।

अन्वयः - अथ पूर्णे काले कौसल्या सज्जन-अम्भोज-भास्करम् रामचन्द्रम् तथा कैकेयी भरतम् (अजीजनद्)।

प्रतिपदार्थः -

अथ - इस प्रकार

पूर्णे काले - समय पूरा होने पर

कौसल्या - कौसल्या ने

सज्जन-अम्भोज-भास्करम् - कमल समान सज्जनों के लिए सूर्य को

रामचन्द्रम् - रामचन्द्र को

तथा - तथा

कैकेयी - कैकेयी ने

भरतम् - भरत को 

अजीजनद् - जन्म दिया । 

तात्पर्यम् -

इस प्रकार समय पूरा होने पर कौसल्या ने कमल समान सज्जनों के लिए सूर्य को रामचन्द्र को तथा कैकेयी ने भरत को  जन्म दिया । 

श्लोकः - 5

ततो लक्ष्मणशत्रुघ्नौ सुमित्राजीजनत् सुतौ ।

अकारयत् पिता तेषां जातकर्मादिकं द्विजैः ॥५॥

पदविभागः -

ततः लक्ष्मण-शत्रुघ्नौ सुमित्रा अजीजनत् सुतौ अकारयत् पिता तेषां जातकर्म-आदिकं द्विजैः।

अन्वयः-

ततः सुमित्रा लक्ष्मणशत्रुघ्नौ सुतौ अजीजनत्। पिता तेषां जातकर्म-आदिकं द्विजैः अकारयत् ।

प्रतिपदार्थः -

ततो - तब

सुमित्रा - सुमित्रा ने

लक्ष्मणशत्रुघ्नौ - लक्ष्मण और शत्रुघ्न को

सुतौ - दो पुत्रों को

अजीजनत् - जन्म दिया

पिता - पिता ने

तेषां - उनका

जातकर्मादिकं - जातकर्म आदि संस्कार

द्विजैः - ब्रह्मणो के द्वारा

अकारयत् - करवाया 

तात्पर्यम् -

तब सुमित्रा ने  लक्ष्मण और शत्रुघ्न नामक पुत्रों को जन्म दिया। उनके पिता ने ब्राह्मणों के द्वारा

उनका जातकर्म आदि संस्कार करवाया ।

श्लोकः - 6

ततः कदाचिदागत्य विश्वामित्रो महामुनिः ।

ययाचे यज्ञरक्षार्थं रामं शक्तिधरोपमम्  ॥६॥

पदविभागः -

ततः कदाचिद् आगत्य विश्वामित्रः महामुनिः ययाचे यज्ञरक्षार्थं रामं शक्तिधरोपमम् ।

अन्वयः -

ततः कदाचिद् महामुनिः विश्वामित्रः आगत्य यज्ञरक्षार्थम् शक्तिधरोपमम् रामं ययाचे ।

प्रतिपदार्थः -

ततः - तब

कदाचिद् - एकबार

महामुनिः - महामुनि

विश्वामित्रः - विश्वामित्र

आगत्य - आकर

यज्ञरक्षार्थम् - यज्ञ कि रक्षा के लिये

शक्तिधरोपमम् - शक्ति को धारण करणे वाले

रामं - राम को

ययाचे - माँगा

तात्पर्यम् -

तब एकबार महामुनि विश्वामित्र आकर यज्ञ कि रक्षा के लिये शक्ति को धारण करणे वाले राम को (साथ भेजने के लिए) पूछा ।

श्लोकः - 7

गच्छन् सहानुजो रामः कौशिकेन प्रचोदितः।

ताटकामवधीद्धीमान् लोकपीडनतत्पराम् ॥७॥

पदविभागः-

गच्छन् सह-अनुजः रामः कौशिकेन प्रचोदितः ताटकाम् अवधीद् धीमान् लोक-पीडन-तत्पराम् ।

अन्वयः-

धीमान् रामः सह अनुजः कौशिकेन प्रचोदितः गच्छन् लोक-पीडन-तत्पराम् ताटकाम् अवधीत् ।

प्रतिपदार्थः -

धीमान् - बुद्धिमान्

राम - राम ने

सह-अनुजः - भाई के साथ

कौशिकेन - कौशिक के द्वारा

प्रचोदितः - प्रेरित होते हुए

गच्छन् - जाते हुये

लोक-पीडन-तत्पराम् - संसार को पीडा देने के लिए तत्पर

ताटकाम् - ताटका नाम की राक्षसी को

अवधीद् - मार दिया

तात्पर्यम् -

बुद्धिमान् राम ने भाई के साथ, कौशिक द्वारा प्रेरित होकर जाते हुये, संसार को पीडा देने के लिए तत्पर ताटका नाम की राक्षसी को मार दिया।

श्लोकः - 8

ततः सिद्धाश्रमं प्राप्य कौशिकः सह राघवः।

अध्वरं च समारेभे राक्षसाश्च समागमन् ॥८॥

पदविभागः-

ततः सिद्ध-आश्रमम् प्राप्य कौशिकः सह राघवः अध्वरं च समारेभे राक्षसाः च समागमन् ।

अन्वयः -

ततः कौशिकः सह राघवः सिद्ध-आश्रमं प्राप्य, अध्वरं समारेभे। राक्षसाः च समागमन् ।

प्रतिपदार्थः -

ततः - तब

कौशिकः - विश्वामित्र

सह राघवः - राम के साथ

सिद्ध-आश्रमं - सिद्धाश्रम को, विश्वामित्र का आश्रम

प्राप्य - प्राप्त कर, पहुँच कर

अध्वरं - यज्ञ को

समारेभे - प्रारम्भ किया

राक्षसाः च - और राक्षस

समागमन् - आगए

तात्पर्यम् - 

तब विश्वामित्र राम के साथ सिद्धाश्रम पहुँच कर यज्ञ को प्रारम्भ किया। और राक्षस आगए।

श्लोकः - 9

राघवस्तु ततोऽस्रेण क्षिप्त्वा मारीचमर्णवे ।

सुबाहुप्रमुखान् हत्वा यज्ञं चापालयन्मुनेः॥९॥

पदविभागः -

राघवः तु ततः अस्रेण क्षिप्त्वा मारीचम् अर्णवे सुबाहुप्रमुखान् हत्वा यज्ञं च अपालयन् मुनेः।

अन्वयः -

ततः अर्णवे राघवः अस्रेण क्षिप्त्वा मारीचम्, सुबाहुप्रमखान् च हत्वा मुनेः यज्ञं अपालयन्।

प्रतिपदार्थः-

ततः - तब

अर्णवे - संघर्ष में

तु - निश्चित ही

राघवः - राम ने

अस्रेण - अस्त्र से

क्षिप्त्वा - फेंककर

मारीचम् - मारीच को

च - और

सुबाहुप्रमुखान् - सुबाहु के सहित अन्य प्रमुखो राक्षसों को

हत्वा - मारकर

मुनेः - मुनि के

यज्ञं - यज्ञ (को) की

अपालयन् - पालन किया, रक्षा किया

तात्पर्यम् -

तब संघर्ष में निश्चित ही राम ने अस्त्रों से मारीच को और सुबाहु के सहित अन्य प्रमुख राक्षसों को

मारकर मुनि के यज्ञ की रक्षा की।

श्लोकः - 10

कौशिकेन ततो रामो नीयमानः सहानुजः।

अहल्याशापनिर्मोक्षं कृत्वा संप्राप मैथिलीम् ॥१०॥

पदविभागः -

कौशिकेन ततः रामः नीयमानः सह-अनुजः अहल्या-शाप-निर्मोक्षं कृत्वा संप्राप मैथिलीम् ।

अन्वयः-

ततः रामः सह-अनुजः कौशिकेन नीयमानः अहल्या-शाप-निर्मोक्षं कृत्वा मैथिलीम् संप्राप ।

प्रतिपदार्थः-

ततः - तब 

सह-अनुजः - भाई के साथ (लक्ष्मण)

रामः - राम

कौशिकेन - विश्वामित्र द्वारा

नीयमानः - लेजाए जाते हुए

अहल्या - अहिल्या को

शापनिर्मोक्षं - श्राप से मुक्ति

कृत्वा - करके

मैथिलीम् - मिथिला नगरी (सीता?)

संप्राप - पहुँचे

तात्पर्यम् -

तब श्रीराम, अनुज लक्ष्मण के सहित, विश्वामित्र के द्वारा लेजाए जाते हुए, अहल्या को शाप मुक्त कराके मिथिला नगरी आये ।

श्लोकः - 11

जनकेनार्चितो रामः कौशिकेन प्रचोदितः।

सीतानिमित्तमानीतं बभञ्ज धनुरैश्वर्यम् ॥११॥

पदविभागः

जनकेन अर्चितः रामः कौशिकेन प्रचोदितः सीता-निमित्तम् आनीतं बभञ्ज धनुः ऐश्वर्यम् ।

अन्वयः -

जनकेन अर्चितः, रामः कौशिकेन प्रचोदितः सीतानिमित्तम् आनीतं ऐश्वर्यम् धनुः बभञ्ज।

प्रतिपदार्थः -

जनकेन - जनक के द्वारा

अर्चितः - पूजित हुए

कौशिकेन - विश्वामित्र द्वारा

प्रचोदितः - प्रेरित होते हुए

रामः - राम

सीतानिमित्तम् - सीता के लिये

आनीतं - आये

धनुः ऐश्वर्यम् - ईश्वर धनुष, शिव धनुष

बभञ्ज - भङ्ग किया, तोडा

तात्पर्यम् -

जनक के द्वारा पूजित हुए, विश्वामित्र द्वारा प्रेरित होते हुए, राम सीता के लिये लाये गए शिव धनुष को तोडा।

श्लोकः - 12

ततो दशरथं दूतैः आनाय्य मिथिलाधिपः।

रामादिभ्यस्तत्सुतेभ्यः सीताद्याः कन्यका ददौ ॥१२॥

पदविभाग -

ततः दशरथं दूतैः आनीय मिथिलाधिपः रामादिभ्यः तत् सुतेभ्यः सीताद्याः कन्यकाः ददौ ।

अन्वयः -

ततः  मिथिलाधिपः दूतैः दशरथं आनीय तत्-सुतेभ्यः रामादिभ्यः सीताद्याः कन्यकाः ददौ।

प्रतिपदार्थः -

ततः - तब

मिथिलाधिपः - मिथिला के राजा ने

दूतैः - दूतों के द्वारा

दशरथं - दशरथ को

आनीय - लाकर

रामादिभ्यः - राम आदि

तत्-सुतेभ्यः - उनके पुत्रों के लिये

सीताद्याः - सीता आदि

कन्यकाः - कन्याओं को

ददौ - (विवाह में कन्यादान) दिया

तात्पर्यम् -

तब मिथिला के राजा ने दूतों के द्वारा दशरथ को बुलाकर, उनके रामादि पुत्रो के लिये सीता आदि कन्याओं का प्रदान किया।